Conócete a ti mismouna máxima délfica al servicio de la ética y la política desde el renacimiento

  1. Coronel Ramos, Marco Antonio 1
  1. 1 Universitat de València
    info

    Universitat de València

    Valencia, España

    ROR https://ror.org/043nxc105

Revista:
Scripta: revista internacional de literatura i cultura medieval i moderna

ISSN: 2340-4841

Año de publicación: 2023

Título del ejemplar: Storie di un mare in comune: cibo, viaggi, lingue, identità i Acostaments al Curial e Güelfa: literatura, llengua i traducció; I-II

Número: 22

Páginas: 18-38

Tipo: Artículo

DOI: 10.7203/SCRIPTA.22.27818 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Scripta: revista internacional de literatura i cultura medieval i moderna

Resumen

Resum: La máxima délfica conócete a tí mismo ha permeado las teorías éticas y políticas desde la antigüedad. Esto es especialmente evidente en la Europa renacentista desde el siglo XV. Este trabajo, tras explicar sucintamente el significado del motto en el mundo clásico, analiza cómo se cristianiza en autores como Basilio Magno, Hugo de san Víctor o Bernardo de Claraval. Este proceso desemboca en una antropología sustentada en la idea de que conocerse a uno mismo implica saber situarse en las realidades presente y escatológica. Estos son los mimbres que utilizaron Giannozzo Manetti, Giovanni Pico della Mirandola o Marsilio Ficino para reivindicar la dignidad humana desde la noción de conciencia. Todos estos son los antecedentes que llevaron a Juan Luis Vives o Erasmo de Róterdam a afirmar que la sabiduría auténtica debía conjugar el conocimiento de uno mismo y el de Dios. Entonces, dándose un giro lingüístico al principio délfico, el conocerse a uno mismo se identificó con la propiedad en el uso del lenguaje, brotando de ello la ética y la política modernas.Palabras clave: Ética y política renacentista, Juan Luis Vives, Erasmo de Róterdam, Humanismo, pensamiento cristianoAbstract: The Delphic maxim “know thyself” has permeated ethical and political theories since antiquity. From the 15th century onwards, this is particularly evident in Renaissance Europe. This paper analyses the Christianisation of the maxim in authors such as Basil the Great, Hugh of St Victor, and Bernard of Clairvaux, after briefly explaining its meaning in the classical world. This process leads to an anthropology based on the idea that to know oneself is to know how to situate oneself in present and eschatological realities. These are the foundations used by Giannozzo Manetti, Giovanni Pico della Mirandola, and Marsilio Ficino to justify human dignity based on the notion of conscience. All these are the antecedents that led Juan Luis Vives or Erasmus of Rotterdam to affirm that authentic wisdom should combine knowledge of oneself and knowledge of God. Then, modern ethics and politics were born by giving a linguistic twist to the Delphic principle by identifying self-knowledge with correctness in the use of language.Keywords: Renaissance Ethics and Politics, Juan Luis Vives, Erasmus of Rotterdam, Humanism, Christian Thought

Referencias bibliográficas

  • Agustín de Hipona (2019a) “La ciudad de Dios I”, en Obras Completas XVI. Escritos apologéticos III. Edición bilingüe promovida por la Federación Agustiniana Española. Traducción de S. Santamarta del Río y M. Fuertes Lanero. Introducción y notas de V. Capanaga, Madrid, BAC.
  • Agustín de Hipona (2019b) “La ciudad de Dios II”, en Obras Completas XVII. Escritos apologéticos III. Edición bilingüe promovida por la Federación Agustiniana Española. Traducción de S. Santamarta del Río y M. Fuertes Lanero. Introducción y notas de V. Capanaga, Madrid, BAC.
  • Agustín de Hipona (2006) “La Trinidad”, en Obras Completas XVII. Escritos apologéticos III. Edición bilingüe promovida por la Federación Agustiniana Española. Traducción, introducción y notas de L. Arias, Madrid, BAC.
  • Algaba, N. (ed.) (2018) Enea Silvio Picccolomini (Pío II). Tratado de la miseria de los cortesanos. Traducción de D. López de Cortegana. Edición crítica con introducción y notas, New York, Idea.
  • Allan, D. J. (1965) “Individual and State in the Ethics and Politics”, en La politique d’Aristote. Genève: Entretiens de la Fondation Hardt, vol. XI, pp. 55-85.
  • Aristóteles (2017) Política. Edición bilingüe y traducción de J. Marías y M. Araújo. Introducción y notas por J. Marías. Edición revisada por J. Abellán, Madrid, Centro de Estudios Políticos y Constitucionales.
  • Bertola, E. (1988) “La dottrina morale di Pietro Abelardo”, Recherches de Théologie Ancienne et Médiévale, 55, pp. 53-71.
  • Bodéüs, R. (1983) Le philosophe et la cité. Recherches sur les rapports entre morale et politique dans la pensée d’Aristote, Liège, Presses Universitaires de Liège.
  • Brill, S. (2020) Aristotle on the Concept of Shared Life, Oxford, Oxford University Press.
  • Calabi, F. (1984) La cittá dell’oikos. La politica di Aristotele, Lucca, Maria Facini Pazzi.
  • Cervantes, M. de (2015) Don Quijote de la Mancha. Edición de F. Rico, conmemorativa del IV Centenario de Cervantes, Madrid, RAE/ASALE.
  • Cicerón (2013) Tusculanae Disputationes. Ed. M. Pohlenz, Berlin, De Gruyter.
  • Coronel Ramos, M. A. (2021) “La construcción de identidades desde la Europa del Renacimiento”, Euphrosyne, 49, pp. 135-152.
  • Coronel Ramos, M. A. (2019) “Las maravillas de la angelología medieval a principios de la modernidad: hacia una antropología nueva”, en Courcelles, D. de (ed.) La raison du merveilleux à la fin du Moyen Âge et dans la première modernité. Textes et images, Paris, Garnier, pp. 245-273.
  • Coronel Ramos, M. A. (2018) “The People Who Occupied the Fallen Angels’ Chairs in Heaven: A Reiterated Idea in the Fifteenth Century, the Valencian Golden Age”, Bulletin of Hispanic Studies, 95 (7), pp. 717-734.
  • Courcelles, P. ( 1974) «Connais-toi toi- même», de Socrate à saint Bernard, Turnhout, Brepols, 3 vol.
  • Crespo, M. I. (2017) “El hombre y el dios. Heráclito, Apolo y el conocimiento de sí”, en Magnavacca, S. / Cruz, M. I. / Soares, L. (eds.) Conocerse, cuidar de sí, cuidar de otro. Reflexiones antiguas y medievales, Buenos Aires, Miño y Dávila, pp. 23-50.
  • Doña Dafonte, C. (2011) “Scite te ipsum. La responsabilidad individual y los penitenciales del siglo XII”, Revista Española de Filosofía Medieval, 18, pp. 69-80.
  • Enenkel, K. A. E. (2008) Die Erfindung des Menschen. Die Autobiographik des frühneuzeitlichen Humanismus von Petrarca bis Lipsius, Berlin/New York, Walter de Gruyter.
  • Erasmo Roterodamo, D. (2011) Les adages. Français-Latin. Sous la direction de J.-C. Saladin, Paris, Belles Lettres, 5 vol.
  • Fernández Santamaría, J. A. (1977) The State, War, and Peace. Spanish Political Thought in the Renaissance, 1516-1559, Cambridge, Cambridge University Press.
  • Ficino, M. (2011) Teologia platonica. Testo latino a fronte. Saggio introduttivo, traduzione, note e apparati di E. Vitale, Milano, Bompiani.
  • Fromm, E. (2007) El arte de amar. Epílogo de R. Funk. Traducción española de N. Rosenblatt, Barcelona, Paidós.
  • Guevara, A. de (2004) Epístolas familiares. Edición de E. Blanco, Madrid, Biblioteca Castro/Turner.
  • Guevara, A. de (1997) Menosprecio de corte y alabanza de aldea; Arte de marear. Edición de A. Rallo, Madrid, Cátedra.
  • Guevara, A. de (1994) Obras Completas II: Relox de principes. Edición de E. Blanco, Madrid, Biblioteca Castro/Turner.
  • Hammer, D. (2014) Roman Political Thought from Cicero to Augustine, Cambridge, Cambridge University Press.
  • Ilgner, R. M. (ed.) (2001) Petrus Abaelardus. Scito te ipsum, Turnhout, Brepols.
  • Jakubecki, N. (2022) “El Scito te ipsum de Pedro Abelardo frente al socratismo cristiano”, Daimon. https://revistas.um.es/daimon/libraryFiles/downloadPublic/4921 (consultado 01/08/2022).
  • Juvenal (1992) Persius and Juvenal Saturae. Ed. W.V. Clausen, Oxford, Clarendon Press.
  • Lenz, M. (2009) “Why Is Thought Linguistic? Ockham’s Two Conceptions of the Intellect”, en Perler, D. (ed.) Transformations of the Soul: Aristotelian Psychology, 1250-1650, Leiden/Boston, Brill, pp. 80-93.
  • Manetti, G. (2018) On Human Worth and Excellence. Edición y traducción de B.P. Copenhaver, Harvard Mass., Harvard University Press.
  • Marti, H. (ed.) (2012) Nosce te ipsum ... animam tuam ... Deum Predigt 3 des Basilius Caesariensis in der Übersetzung des Rufinus. Kritische Ausgabe des lateinischen Textes mit Einleitung, griechischer Fassung und deutscher Übersetzung, Berlin/Boston, Walter de Gruyter.
  • Márquez Villanueva, F. (1999) Menosprecio de corte y alabanza de aldea (Valladolid, 1539) y el tema áulico en la obra de Fray Antonio de Guevara, Santander, Servicio de Publicaciones de la Universidad de Cantabria.
  • Müller, G. (2017) “Porfirio y Estobeo. Sobre el cónocete a ti mismo”, en Magnavacca, S. / Cruz, M. I. / Soares, L. (eds.) Conocerse, cuidar de sí, cuidar de otro. Reflexiones antiguas y medievales, Buenos Aires, Miño y Dávila, pp. 257-274.
  • Nauta, L. (2009) “From an Outsider’s Point of View: Lorenzo Valla on the Soul”, en Perler, D. (ed.) Transformations of the Soul: Aristotelian Psychology, 1250-1650, Leiden/Boston, Brill, pp.146-169.
  • Ovidio (19942) Amores, Medicamina Faciei Femineae, Ars Amatoria, Remedia Amoris. Ed. E.J. Kenney, Oxford, Clarendon Press.
  • Pico della Mirandola, G. (2022) Oration. Edición latina y traducción inglesa de B.P. Copenhaver, Harvard, Harvard University Press, pp. 80-139.
  • Platón (1995) Opera I: Euthyphro, Apologia, Crito, Phaedo, Cratylus, Theaetetus, Sophista, Politicus. Ed. E.A. Duke, W.F. Hicken, W.S.M. Nicoll, D. B. Robinson, J.C.G. Strachan, Oxford, Clarendon Press.
  • Platón (1963a) Opera II: Parmenides, Philebus, Symposium, Phaedrus, Alcibiades I-II, Hippias, Amatores. Ed. J. Burnet, Oxford, Clarendon Press.
  • Platón (1963b) Opera III: Theages, Charmides, Laches, Lusis, Euthydemus, Protagoras, Gorgias, Meno, Hippias Maior et Minus, Io, Menexenus. Ed. J. Burnet, Oxford, Clarendon Press.
  • Platón (1963c) Opera V: Minos, Leges, Epistulae, Definitiones, Spuria. Ed. J. Burnet, Oxford, Clarendon Press.
  • Plutarco (2017) Tutti i moralia. Prima traduzione italiana completa. Testo greco a fronte. Coordinamento di E. Lelli e G. Pisani, Milano, Bompiani
  • Riesbeck, D. J. (2016) Aristotle on Political Community, Cambridge, Cambridge University Press.
  • Rus Rufino, S. (2007) “Política e historia en Aristóteles”, Historia y Política, 17, pp. 175-204.
  • Sagrada biblia. Versión oficial de la Conferencia Episcopal Española (2014), Madrid, BAC.
  • Schreiner, K. / Wenzel, E. (eds) (2012) Hofkritik im Licht humanistischer Lebens- und Bildungsideale. Enea Silvio Piccolomini ‘De miseriis curialium’ (1444), ‘Über das Elend der Hofleute’ und Ulrichi de Hutten Equitis Germani ‘Aula Dialogus’ (1518), ‘Aula, eines deutschen Ritters Dialog über den Hof ’, Leiden/Boston, Brill.
  • Segni, L. di (Inocencio III) (1955) De miseria humane conditionis. Edición e introducción de M. Maccarrone, Lucani, Thesauri Mundi.
  • Solana Pujalte, J. / Carande, R. (eds.) (2020) Erasmo de Róterdam: Coloquios. Primera traducción completa de R. Carande, J. Grau Jiménez, J. Ledo, M. Madrid Castro, M. Rodríguez-Pantoja Márquez, F. Socas y J. Solana Pujalte, Zaragoza, Pórtico, 2 vol.
  • Southern, R. W. (1997) Scholastic Humanism and the Unification of Europe. I: Foundations, Oxford, Blackwell.
  • Struever, N. S. (1992) Theory as Practice. Ethical Inquiry in the Renaissance, Chicago/London, The University of Chicago Press.
  • Sudduth, M. (2008) “Pico della Mirandola’s Philosophy of Religion”, en Dougherty, M.V. (ed.) Giovanni Pico della Mirandola. New Essays, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 61-80.
  • Sweenwy, E. (2016) “Abelard’s Christian Socratism”, en Bequette, J.P. (ed.) A Companion to Medieval Christian Humanism. Essays on Principal Thinkers, Leiden/Boston, Brill, pp. 101-121.
  • Trott, A. M. (2013) Aristotle on the Nature of Community, New York, Cambridge University Press.
  • Uršič, M. (2020) “Pico della Mirandola on the Dignity of Man and Some Contemporary Echoes of His Philosophy”, Clotho, 2 (2), pp. 59-72
  • Vives, J. L. (2005) Los diálogos (Linguae Latinae exercitatio). Estudio introductorio, edición crítica y comentario de M.P. García Ruiz, Pamplona, EUNSA.
  • Vives, J. L. (1782a) “Introductio ad sapientiam”, en Opera Omnia, distributa et ordinata a Gregorio Majansio, Valentiae, Monfort, vol. II.
  • Vives, J. L. (1782b) “De anima et vita”, en Opera Omnia, distributa et ordinata a Gregorio Majansio Valentiae, Valentiae, Monfort, vol. III.
  • Vives, J. L. (1783) “De subventione pauperum sive de humanis necessitatibus”, en Opera Omnia, distributa et ordinata a Gregorio Majansio, Valentiae, Monfort, vol. IV.
  • Vives, J. L. (1784a) “De concordia et discordia in humano genere”, en Opera Omnia, distributa et ordinata a Gregorio Majansio, Valentiae, Monfort, vol. V.
  • Vives, J. L. (1784b) “In somnium Scipionis vigilia”, en Opera Omnia, distributa et ordinata a Gregorio Majansio, Valentiae, Monfort, vol. V.
  • Vives, J. L. (1788) “Epistolica”, en Opera Omnia, distributa et ordinata a Gregorio Majansio, Valentiae, Monfort, vol. VII.
  • Vives, J. L. (1790) “De veritate fidei Christianae”, en Opera Omnia, distributa et ordinata a Gregorio Majansio, Valentiae, Monfort, vol. VIII.